Kυκλοφόρησε το ειδικό επετειακό τεύχος της "Νιάουστας"

Η πρώτη αφορά γενικά άρθρα και επετειακούς λόγους για την επανάσταση, ξεκινά δε με το άρθρο του Πέτρου Στοΐδη που αφηγείται τα γεγονότα της εξέγερσης των Ναουσαίων υπό τον Ζήση Καραδήμο, το 1705. Μάς υπενθυμίζει έτσι ότι η Νάουσα είχε παράδοση στους αγώνες για την ελευθερία πολύ πριν το 1822, χρονιά στην οποία μεταφερόμαστε στο δεύτερο άρθρο της ενότητας, όπου ο Μαν. Βαλσαμίδης τοποθετεί το γεγονός της επανάστασης της Νάουσας μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της εθνεγερσίας, καθώς αποδεικνύει ότι ο αγώνας στην Δ. Μακεδονία είχε σχεδιαστεί από την επαναστατική ελληνική κυβέρνηση, εκτελέστηκε όμως πλημμελώς με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα. Στο επόμενο άρθρο ο Οδ. Ντινόπουλος, ακολουθώντας κυρίως το βιβλίο του Ε. Στουγιαννάκη (Ιστορία της πόλεως Ναούσης, 1924), εκθέτει τα κυριότερα γεγονότα του ξεσηκωμού της Νάουσας με χρονολογική σειρά, από την κήρυξη της επανάστασης τον Φλεβάρη ως τον Απρίλη του 1822, οπότε οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη και προκλήθηκε η ολοκληρωτική καταστροφή, ο «χαλασμός» της πόλης κατά την τοπική ορολογία. Ο «χαλασμός» αυτός αναγνωρίστηκε επίσημα από το ελληνικό κράτος το 1955 και αναβαπτίστηκε κατά το επισημότερο ως «Ολοκαύτωμα». Ο άνθρωπος που πρωταγωνίστησε για την αναγνώριση αυτή και τη συνακόλουθη ανακήρυξη της Νάουσας ως Ηρωικής πόλεως, ο γιατρός και βουλευτής Κ. Χατζηγρηγοριάδης, παραθέτει τις ενέργειες που οδήγησαν στην καθιέρωση της σημερινής επίσημης ταυτότητας της πόλης. Στον πανηγυρικό λόγο που ακολουθεί, κι εκφώνησε κατά την επέτειο του Ολοκαυτώματος το 1987 ο καθηγητής Ι. Παπαδριανός, περιγράφονται τα δεινά που υπέστησαν οι κάτοικοι της Νάουσας, τονίζεται δε ότι οι διασωθέντες Ναουσαίοι και λοιποί Μακεδόνες αγωνιστές δεν έπαυσαν να πολεμούν για την ελευθερία της Ελλάδας σε κάθε σημείο, όπου το καθήκον τους καλούσε, μάλιστα γνωρίζοντας καλά ότι στην ελεύθερη μεγάλη πατρίδα που οι αγώνες τους θα δημιουργούσαν, η δική τους μικρή πατρίδα, η Νάουσα, δεν θα έχει ακόμη θέση.

 

Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται όψεις της επανάστασης της Νάουσας σύμφωνα με τις γραπτές, αρχειακές πηγές. Προτάσσονται δύο άρθρα (της Ε. Μήτσιαλα-Ζεγκίνη και του Τάκη Μπάιτση) τα οποία αναφέρονται στο Αρχείο του Ιεροδικείου της Βέροιας και της Νάουσας, η ανακάλυψη του οποίου, μα κυρίως η διάσωση, η μετάφραση και, τέλος, η τμηματική δημοσίευσή του, παρόλες τις αδυναμίες, κατέστησαν προσβάσιμη στους ερευνητές τη σημαντικότερη αρχειακή πηγή για την επανάσταση στη Νάουσα. Ο άνθρωπος που αφιέρωσε όλη την ενέργειά του στην μελέτη των οθωμανικών αυτών εγγράφων, ο Ι. Βασδραβέλλης, έφερε στο φως κι ένα ελληνικό, ανέκδοτο ως τότε χειρόγραφο, σχετικά με την ιστορία της Νάουσας. Το χειρόγραφο αυτό παρουσιάζεται στο επόμενο άρθρο, καθώς διασώζει ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τη Νάουσα των χρόνων της επανάστασης, ιδωμένες με τα μάτια ενός σύγχρονου των γεγονότων Ναουσαίου. Άγνωστα ιστορικά στοιχεία για την επανάσταση στη Μακεδονία διασώζει, επίσης, η χειρόγραφη αίτηση του Ολύμπιου οπλαρχηγού Δήμου Νικολάου ή Ψαροδήμου που μελέτησε και δημοσιεύει ο Γ. Χιονίδης. Στο τελευταίο άρθρο της ενότητας, ο ίδιος ερευνητής ρίχνει φως στον χρονολογικό προσδιορισμό του Χαλασμού της Νάουσας και των μοναστηριών της ευρύτερης περιοχής, αντλώντας στοιχεία από ενθυμήσεις σε εκκλησιαστικά βιβλία, από επιστολές αγωνιστών και ξένων διπλωματών.

 

Ακολουθεί η τρίτη ενότητα που είναι αφιερωμένη σε προσωπογραφίες ανθρώπων που σχετίζονται με τη Νάουσα στα χρόνια της επανάστασης. Ξεκινά με ένα άρθρο του Γιώργου Μάλλιου, σε συνεργασία με μαθητές του Λαππείου 1ου Γυμνασίου, που διερευνά την παρουσία του Φιλικού Δ. Ιπάτρου στην Νάουσα και τα κίνητρα που οδήγησαν στη δολοφονία του. Στο επόμενο, ο Γιώργος Χιονίδης σκιαγραφεί την προσωπικότητα του στρατιωτικού αρχηγού της επανάστασης στη Νάουσα, Αναστάσιου Καρατάσου, βασιζόμενος στις μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν και πολέμησαν μαζί του. Για την προσωπικότητα του γιου του, του Δημητρίου Τσάμη Καρατάσου, κυρίως όμως για τον θάνατο και την μεταφορά των οστών του και του ταφικού του μνημείου από την Σερβία στη Νάουσα το 1927, γράφει η Ε. Μήτσιαλα-Ζεγκίνη. Έπονται τρία άρθρα, των Α. Γκούτα, Στ. Αποστόλου και Μ. Βαλσαμίδη/Α. Οικονόμου αντίστοιχα, σχετικά με τον πρώτο πρόξενο των ΗΠΑ στην Ελλάδα, τον Ναουσαίο στην καταγωγή, Γρηγόριο Α. Περδικάρη, ο οποίος ακολούθησε μια σχεδόν μυθιστορηματική πορεία από τη ρημαγμένη Νάουσα του 1822, στη Σμύρνη, την Αμερική και από κει πίσω στην Αθήνα του Όθωνα. Στα δύο τελευταία άρθρα της ενότητας το ενδιαφέρον του Γ. Τουσίμη εστιάζεται στα πρόσωπα του Ναουσαίου γιατρού Κωνστ. Φλέβα και της συζύγου του οπλαρχηγού της Έδεσσας Αγγελή Γάτσου, Πρώιας.

 

Η τύχη των Ναουσαίων μετά την καταστροφή, άλλοι από τους οποίους εξανδραποδίστηκαν, άλλοι δραπέτευσαν και κατέφυγαν στην Ν. Ελλάδα και στα Βαλκάνια, άλλοι - τέλος - αγωνίστηκαν στα επαναστατικά σώματα ως το τέλος του Αγώνα, είναι το θέμα των άρθρων της τέταρτης ενότητας. Τις άγνωστες πτυχές των Ναουσαίων προσφύγων που κατέφυγαν στην ομόδοξη Σερβία αναδεικνύει ο καθηγητής Ι. Παπαδριανός, ενώ ο Γ. Τουσίμης παρουσιάζει αρχειακές πληροφορίες για τη μοίρα Ναουσαίων γυναικών που επέζησαν της καταστροφής. Κι αν τέτοιες αρχειακές πηγές δεν είναι ιδιαίτερα πολλές, οι προφορικές μαρτυρίες για τη σωτηρία κατοίκων της Νάουσας μέσα από τον Χαλασμό έρχονται να συμπληρώσουν το κενό. Τέτοιες μαρτυρίες οικογενειακής ιστορίας καταγράφονται στα δύο άρθρα της Ε. Μήτσιαλα–Ζεγκίνη, ενώ ο Στ. Αποστόλου επιχειρηματολογεί για την προέλευση από τη Νάουσα των 500 περίπου σκλάβων που εξαγοράστηκαν από την χριστιανική κοινότητα Κορυτσάς, τον Ιούνιο του 1822. Την ενότητα κλείνει ο Γ. Χιονίδης με την καταγραφή της δράσης ορισμένων αγωνιστών της Νάουσας που στελέχωσαν τα επαναστατικά σώματα στην Ν. Ελλάδα.

 

Η τελευταία ενότητα του τεύχους πραγματεύεται την πρόσληψη της επανάστασης και του Χαλασμού της Νάουσας στη λαϊκή παράδοση. Στο πρώτο άρθρο της ενότητας ο Τάκης Μπάιτσης αναφέρεται σε δημοτικά τραγούδια και λαϊκά στιχουργήματα που κυκλοφορούσαν στην ίδια την πόλη, ενώ στο δεύτερο ο Ι. Μοσχόπουλος καταγράφει για πρώτη φορά τον θρήνο για τον Χαλασμό της Νάουσας, όπως τραγουδιόταν στον γειτονικό Γιδά (σημ. Αλεξάνδρεια). Τέλος, ο Στ. Αποστόλου παρουσιάζει το καταγεγραμμένο στην αλβανική γραμματεία δημοτικό τραγούδι για την καταστροφή της Νάουσας, αποδεικνύοντας ότι το μέγεθος και η τραγικότητα του γεγονότος δεν είχε αντίκτυπο μόνο στους Έλληνες, αλλά και σε γειτονικούς λαούς, όπως οι Αλβανοί.